Yazarbıyık

İnsanların düşündüklerini özgürce dile getirebildiği bir toplum, gelişebilir, dönüşebilir ve kendi hatalarını görebilir. Ancak günümüzde ifade özgürlüğü, "sınırlandırılması gereken" bir lütuf gibi sunuluyor. Sınırın başladığı yer genelde hep aynı: hakaret. Peki hakaret dediğimiz şey gerçekten toplumun ruhunu zehirleyen, ortadan kaldırılması gereken bir tehdit midir? Yoksa can acıtsa da, özgürlüğün doğal ve kaçınılmaz bir parçası mı? J. S. Mill, şöyle der:

"Bir görüş ne kadar yanlış olursa olsun, susturulmamalıdır. Çünkü o yanlış düşünce, doğrunun yeniden parlamasına sebep olabilir."

Hakaret içerikli bir söz, bize insanların iç dünyasını gösterir. Toplumun nabzını ölçmek, bastırmakla değil, duymakla mümkündür. Bu yüzden, sadece doğru veya güzel olanı değil, rahatsız edici olanı da korumalıyız.

1. Kime Göre, Ne Hakaret?

Hakaretin en büyük problemi şudur: öznel bir kavramdır. Aynı söz birine göre hakaretken, bir başkasına göre dürüstçe söylenmiş bir eleştiridir. Örneğin "sen yalancısın" demek, bazı hukuk sistemlerinde hakaret kabul edilirken, bazı ülkelerde tamamen meşru bir ifade biçimi olarak değerlendirilir. Bu durumda soru şudur: Kimin kriterine göre ifade özgürlüğünü kısıtlayacağız?

Bir düşünceyi “çirkin”, “kaba” ya da “rahatsız edici” bulmak, onu yasaklamayı haklı kılar mı? Eğer böyle düşünüyorsak, en önce filozofların, sanatçıların ve muhaliflerin sözlerini sustururuz. Çünkü tarih göstermiştir ki, en çok rahatsız eden fikirler, en çok değişimi başlatanlardır.

2. Sözle Mücadele Bireyin Gücüdür

Hakaret, karşısına yasa değil ifade ile çıkılması gereken bir davranıştır. Bir insan size ağır bir söz söylediğinde ona dava açmak yerine, sözünüzle cevap verebilmelisiniz. Toplumların medeni olma ölçütü, insanların ne kadar az küfrettiğiyle değil, küfür karşısında ne kadar özgür ve güçlü cevaplar verebildiğiyle ölçülür.

Yasaklar, bireyin duygusal olarak gelişmesini engeller. Çünkü devletin “hakaret etti” diyerek cezalandırdığı bir kişiyle gerçek bir yüzleşme yaşanmaz. Öfke bastırılır, düşmanlık büyür. Oysa kamusal tartışma, fikirlerin açıkça dile getirildiği, ağır sözlerin bile gün yüzüne çıktığı bir ortamda gerçekleşir. Bu, sağlıklı bir toplumun işaretidir.

3. Düşünce Suç Olmaz; İfade, Eylem Değildir

İfade bir davranış değil, düşüncenin dışa vurumudur. Elbette her söz masum değildir, ancak bu sözler bireyin eline taş alıp birine zarar vermesinden çok farklıdır. Birini “aptal” ya da “alçak” olarak nitelendirmek, hoş olmayabilir ama suç değildir, olmamalıdır.

Çünkü eğer sözleri cezalandırırsak, o zaman sıradaki soru şudur: Hangi sözler yasaklanacak? Kim karar verecek? Bugün “hakaret” diyerek yasakladığın kelime, yarın iktidarı eleştiren bir cümle olabilir. O yüzden özgürlük, sadece bize hoş gelen sözler için değil, en rahatsız edici sözler için de geçerli olmalıdır. Gerçek özgürlük, karşıt görüşlerin de özgürlüğüdür.

4. İnsanlar Sözle Baş Etmeyi Öğrenmeli

Eğer bir toplumda insanlar kırıcı sözlerle baş edemiyorsa, çözüm o sözleri yasaklamak değil, o insanlara duygusal dayanıklılık kazandırmaktır. Psikolojik güç, yasal korumadan daha değerlidir. Her duyduğu hakaret karşısında hukuka başvuran bir birey, kendi iç gücünü geliştiremez. Oysa her kelimeye karşılık verebilme cesareti ve zekâsı, bireyi ve toplumu daha özgür kılar.

Ayrıca unutulmamalıdır ki hakaretin yasak olduğu bir toplumda iğneleyici ya da üstü kapalı hakaretler daha da yaygınlaşır. İnsanlar açık konuşamaz, dürüst olamaz. Herkes birbirini incitmemek için yalan söyler. Ve bu sahte nezaketin ardında biriken öfke, eninde sonunda çok daha büyük patlamalara yol açar.

5. Hakaretin Serbestliği, Güçlü Toplumun İşaretidir

Bir düşünün: size hakaret edilse de cevap verebileceğinizi, hatta bu sayede daha çok insanın sizi dinlemeye başladığını... İşte bu, özgürlüğün sağladığı gerçek saygınlıktır. Yasa korkusuyla değil, fikir üstünlüğüyle kazanılan bir itibar.

Hakaretin serbest olduğu toplumlar, daha cesur bireyler yetiştirir. Bu bireyler duygularını bastırmaz, doğrudan söyler. Belki bazen kırıcı olurlar, ama sahici olurlar. Ve sahicilik, her zaman sahte kibarlıktan üstündür.

İfade Özgürlüğü, Tüm Seslerin Özgürlüğüdür

Hakaretin ifade özgürlüğü kapsamında olduğunu savunmak, kaba sözleri övmek değil; onların da var olabilmesini savunmaktır. Çünkü bugün bir kelimeyi yasaklarsak, yarın bir düşünceyi yasaklamak kolaylaşır. O yüzden ifade özgürlüğünü savunmak, sadece kitap yazanları ya da konuşma yapanları değil, sokaktaki öfkesini kusan insanı da savunmaktır.

Gerçekten özgür bir toplum istiyorsak, en sert sözlere bile tahammül etmeyi, hatta onları duyup yolumuza devam etmeyi öğrenmeliyiz. Çünkü ifade özgürlüğü, ancak onun sınırlarını genişletmeye cesaret ettiğimizde anlam kazanır.

En Sert Söz Bile Susturulmamalı

İfade özgürlüğünü gerçekten savunmak, yalnızca "güzel konuşanları" değil, kaba konuşanları da kapsar. Çünkü özgürlük, en çok sınandığında belli olur. Bir söz sizi rahatsız ediyorsa, ona cevap verin. Onu yasaklatmak, sadece güçsüzlüğünüzü gösterir.

Eğer hakareti ifade özgürlüğü dışında tutarsak, o zaman “rahatsız edici” diye her düşünceyi susturabiliriz. Bu da bizi özgür bir toplumdan, otoriter bir yapıya sürükler.

Gerçek cesaret, en ağır sözleri bile susturmakta değil, duyup devam edebilmekte yatar.